Түүхэнд уснаас үүдсэн хямрал олон гарч байжээ

Дэлхий дээр 2.2 тэрбум хүний ундны усны асуудал хүнд хэвээр буюу шаардлага хангасан ундны усаар хангагдаагүй байна.

2050 оны түвшинд дэлхийн хүн ам 9.0 тэрбумд хүрэхэд энэхүү статистик улам нэмэгдэх хандлагатай байна.

Та бүхэнд "Усны өдөр"-тэй холбогдуулан сонирхолтой мэдээллээс хүргэж байна.

Түүхэнд уснаас үүдсэн хямрал олон гарч байсан ба бүр 2500 жилийн өмнө Месопотамд Лагашба, Умма хотын хооронд олон жил цус асгаруулан онц хэрцгий “усны төлөөх дайн” болж байжээ.

Зөвхөн сүүлийн 50 жилд уснаас үүдсэн олон улсын маргаан 507 удаа болж, үүний 37 нь зэвсэг хангинуулсан хурцадмал байдалд хүргэсэн байна.

Улс орнуудын хоорондын болон дотоодын усны асуудлаарх зөрчилдөөн эрс нэмэгдэн хурцдаж, зарим тохиолдолд хүчирхийлэлд хүргэж байна.

Таван тивийн 50 гаруй улс усны асуудлаар мөргөлдөөн үүсэх эрсдэлтэй гэж үздэг.

Сүүлийн үед улс хоорондын мөргөлдөөн голчлон Ойрх Дорнодод Турк, Сири, Иракийн хамтарсан Евфрат, Тигр мөрнөөс үүдэлтэй маргаан, Израил, Ливан, Иордан, Палестин улсуудын хуваалцсан Иордан голын мөргөлдөөн, Африкт Нил мөрний холбоотой Египет, Этиоп, Суданы зөрчилдөөн, түүнчлэн Төв Азид Казахстан, Узбекистан, Туркменистан, Тажикистан, Киргизстаны Арал тэнгисийн асуудал гэх мэтээр усны асуудлаарх хурцадмал байдал үүсээд байна.

Египетийн нутаг дахь Нил мөрний урсацын 95 хувь нь бүсийн бусад орнуудаас орж ирдэг. Тиймээс Каир урсгалын дээд хэсэгт буй орнуудаас ихээхэн хамааралтай. Нил мөрний савд усны төлөө Египеттэй Судан, Этиоп хоёртой зөрчилдөж байна.

Тигр ба Евфрат мөрний усны нөөцийн төлөө Ойрх Дорнодын Турк, Сири, Ирак зэрэг хэдэн орнууд өрсөлдөж байгаа. Турк хоёр мөрний эхийг хянадаг учраас хоёр хөршөөсөө давуу талтай.

Эдгээр орнуудын усны асуудал одоо хүртэл шийдэгдээгүй ба тус бүртээ өөрийн ашиг сонирхлыг илүүд тавин усны сангуудаа дүүргэж авахыг эрмэлздэг.

Урсгалын доод хэсэгт орших Сири, Ирак чанар муутай бохирдсон ус авдаг нь тэдний дургүйцлийг хүргэх нь тодорхой. Сири 1974 онд Евфрат мөрөн дээр Аль-Табка даланг босгосноос болж дайн гарах шахсан.

Тэр үед Ирак даланг бөмбөгдөнө хэмээн мэдэгдэж цэргээ хил дээр татаж байлаа. Энэ гурван орны сөргөлдөөн 1990-ээд онд ихээр хурцдаж байв. Тэр үед Турк Евфрат мөрөн дээр Ататюркийн даланг барьжээ.

Усан сан нь урсгалаас дооших орнуудад очих усны урсацыг эрс багасгажээ. Ирак, Сири хоёр уг даланг Туркийн дайны зэвсэг гэж буруушааж байв.

Палестин-Израилын сөргөлдөөнд ус ноцтой шалтгаан байдаг.

Израилчууд худаг шинээр гаргах, ус авахад квот тогтоосон ба 1986 оноос Палестины суурингуудын худгийн усны хэрэглээний квотыг 10 хувиар багасгасан байна. Палестины худгуудын хэрэглээний усны хэмжээ нь жилд 13 мянган шоо метр байсан бол Израильчуудынх жилдээ 750 мянган шоо метр болжээ.

Маргаантай усны нөөц нэг биш удаа довтолгооны бай болж байлаа. Жишээлбэл, Израилын Ицхар ба Кицуфим суурингуудыг усаар хангах хоолойг палестинчууд 2001 онд эвдэлж байжээ. 

Инд мөрний усны талаарх сөргөлдөөн Энэтхэг, Пакистан хоёр тусгаар тогтносноос нэг жилийн дараа эхэлж өдий болтол үргэлжилж буй.

Усжуулалтын системийн талаарх хүчтэй маргаан 1948 онд мандсан билээ. Үүний улмаас Пакистаны Пенжаб мужийн тариалангийн талбайг услах сувгуудыг энэтхэгчүүд хааж байв. Усны эх үүсвэрийг эзэгнэх хэчнээн чухал болохыг Энэтхэг, Пакистаны маргаан буюу энэтхэгчүүд газарзүйн давуу талаа ашиглаж, Пакистаны нутаг руу урсдаг гол мөрний усыг хааж өдгөө Пакистаны усан хангамж Энэтхэгээс 80 хувийн хамааралтай байна.

1980-1988 оны Ирак-Ираны дайны үед Иракийн Ерөнхийлөгч Саддам Хусейн Месопотамын буюу Иракийн хэмээн нэрлэх ус намгархаг нутгийн 10 хувийг хатааж энэ бүс нутагт амьдарч байсан олон мянган хүнийг газар нутгаа орхин явахад хүргэж байжээ.

Дэлхийн 2 дугаар дайны үед Гитлерийн Герман туннель, метро зэргийг усаар дүүргэх үйлдэл хийж байсан түүх байдаг.

Халх голын дайнд худаг усыг хордуулж, усыг эсрэг талын эсрэг зэвсэг болгож байсан түүх бас бий.

Сүүлийн үеийн тод жишээ бол Орос-Украины дайны үед Каховкийн усан санг дэлбэлсэн үйл ажиллагаа болон Израил Газын зурвасын Хамазын туннелүүдийг усаар дүүргэсэн гэх мэт. Хуучин ЗХУ-ын үед 1960-1970-иад оны үед Каховкийн усан сан болон сувгийг барьж усыг Таври, Крымын хойгийн усалгаанд ашиглаж байжээ.

Тэр ч байтгуй АНУ, Канад хэмээх "хоёр найз" Их нууруудын асуудлаар маргаантай байж, 2006 онд АНУ Их нууруудыг хамгаалахаар зэвсэглэсэн машинт харуулууд, цэгүүдийг байгуулахдаа хүрч асуудал хурцдаж байжээ.

Манай улс хилийн усны асуудлаа хоёр хөрштэйгээ Засгийн газар хоорондын “Хилийн усыг зохистой ашиглах, хамгаалах тухай” гэрээг ОХУ-тай 1975 онд, БНХАУ-тай 1994 онд байгуулан түүнээс хойш асуудлаа 2 жил тутамд хоёр талдаа ээлжлэн хэлэлцэн, асуудлаа тодорхой хэмжээнд шийдсээр ирсэн түүх байна.

Гэхдээ зарим маргаантай, бүрхэг асуудлууд бий. Хил дамнасан усаа аль болох байгаль орчин, нийгэм-эдийн засаг талаасаа харилцан үр ашигтай, аль нэг улсаа хохироож, дарамтлалгүй, харилцан бие биенийхээ тусгаар тогтнолыг хүндэтгэн, соёлт хүн төрөлхтний хэлээр шийдэхээс өөр зам байхгүй нь тодорхой.

Д.Оюунбаатар, УЦУОСМХ, ГУСХ